Verschenen in Jubilate 19, 1 (januari 1986)

Zr. Leonie Schoenmakers

Dit is alweer de vijfde keer dat ik u bezig ga houden met het wel en wee van het mooiste instrument: de menselijke stem. Eerlijk gezegd komt regelmatig de gedachte bij me op: Kàn dat wel, stemvorming plegen vanaf het blad? Hoe denkt u zelf daarover?

Vandaag staat de ademhaling weer ’ns voorop. Op pag. 22 van Jubilate sept. ’84 ging ’t over ‘de goede manier’ te veroveren, met als resultaat het volume aanzienlijk te vergroten. We noemen deze manier van ademen de lage of buikademhaling. We zijn intussen ruim ’n jaar verder. Iemand die regelmatig wil trainen heeft zeker z’n volume verbeterd.

Bekijk eens de tekening die hier voor u afgedrukt is. De gestippelde lijn geeft de stand aan bij de inademing. Het middenrif spreekt hier een voorname rol.

Ademoefening

• Sluit één neusgat af en adem door ’t andere in (wisselen). Herhaal dit enkele keren; de uitzetting van de buikwand is duidelijk waar te nemen.
• Leg de rechterhand op de buikwand, de linker opzij van de borstkas, de duim in het oksel v.d. arm. Adem nu in door de neus (ruiken) en u merkt dat ook de flanken uitzetten. Herhaal dit enkele keren.
• Adem in door één neusgat. Bij de uitademing hardop tellen van 121 tot 131. Tempo: rustig en tevens goed articuleren).

N.B. Articulatie-oefeningen steeds voor de spiegel doen!

“Der Kranke atmet mit der Lungen, der Gesunde atmet mit der groszen Zehe”.

Na alles wat we samen besproken en geoefend hebben zult u ook wel zeggen: “Da’s ‘n goeie!”

Ontspanningsoefeningen

• Zing ’n lied en draai af en toe ’t hoofd naar links en rechts, om te voorkomen dat er ongewenste spierspanningen optreden.
• Het hoofd slap naar voren, naar achteren, naar links en naar rechts laten vallen.
• Buig voorover en laat de armen slap naast ’t lichaam bengelen.

NB. Doe de oefeningen vooral mühelos, met weinig inspanning dus.

Resonans

In het vorige nummer gaf ik een korte inleiding op ’t begrip resonans.

De grote opgave voor de veredeling van de stem door het werken aan de resonans betekent, dat alle holten die met lucht gevuld zijn, bij de toongeving de trillingen moeten ontvangen en doorgeven.

Het beproefde hulpmiddel om de resonans bij de zanger bewust te maken is de neusmedeklinkers m, n, ng, te verbinden met vokalen.

Doe eens zorgvuldig deze oefening:

N.B. De uitvoering zacht uitvoeren. Niet duwen met de adem. m betekent: de m opnieuw aanzetten, zodat de resonans op de vokaal eu
wordt overgebracht.

• Doe eens de volgende waarnemingen: Zoemen op m, maak hierbij de mondholte zo ruim mogelijk door de tanden van elkaar te verwijderen.
• Herhaal, maar houd de oren dicht.
• Herhaal en trek het gehemelte hoog op (denk aan geeuwen!) merk op hoeveel voller de zoemtoon wordt.
• Probeer het ook ’ns wat hoger, lager, zachter, luider.

Stemoefening aan de hand van een lied

Uit de onvergetelijke rijkdom van kerstliederen koos ik dit keer: Het viel eens hemels douwe (15de
eeuw). Werkwijze:

• Zoem de melodie op m…, daarna op ng.
• Zing de melodie op meu, zeer gebonden en zacht.
• Lees voor ’n spiegel de tekst hardop en daarna fluisterend. Kijk of de geronde klinkers ou en oo mooi gevormd zijn.
• Zing het lied zacht en vloeiend; luister kritisch naar uw stemgeluid.

Het is een fijnzinnig lied, dat z’n ingetogen karakter verliest als u ’t hard zingt.

Het lied is genomen uit de bundel Natali Gaudio. 26 Kerstliederen met begeleiding. Uitgave: Wed. J.R. van Rossum, Utrecht.

Verschenen in Jubilate 18,3 (mei 1985)

Zr. Leonie Schoenmakers

Het was gewoon ‘fijn’ om op de kontaktdag van 2 maart te mogen werken met ’n groep mensen die de stemvorming au serieux nemen en vertrouwd zijn met onze rubriek ‘Bewust zingen’, die nu voor de derde maal verschijnt.

Dit keer starten we met een zeer voornaam onderdeel van de stemvorming nl. de resonans.

Resonans komt van resonare en betekent weerklinken. Eigenlijk staat er: re-sonare, opnieuw klinken. De toon die in het strottenhoofd ontstaat, wordt versterkt en verfraaid door het meetrillen van de lucht in de verschillende holten van ons lichaam.

Belangrijk voor de toonvorming zijn vooral de holten die boven de stemlippen liggen zoals: mond – neus -= keelholte, voorhoofdsholte, holten in net hoofd en kaakholten.

De grote opgave voor ’t veredelen van de stem door resonansarbeid betekent, dat alle resonansruimten mee moeten doen. De stem krijgt daardoor draagkracht en haar volle toon. Aan de resonans is het grote voordeel verbonden dat ze gedeeltelijk door het gevoel gecontroleerd kan worden, ’t geen zal blijken bij de nu volgende waarnemingen.

• Adem in (ruiken), houd de adem even vast en maak daarna met de mond ’n zacht brommend geluid (zoemen). We stellen dit geluid voor door m…

Opm.

1. Het niet te sterk willen doen, aan neuriën denken.
2. De kaak even licht heen en weer schudden, om iedere spanning te voorkomen.
3. Maak de mond van binnen ruim (hoog plafond!) laat de tong rustig op de mondbodem liggen met de punt tegen de ondertanden.
4. Voel met de vingers (heel licht!) of er trilling is bij de mondhoeken, neusvleugels
5. Leg de hand op ’t voorhoofd en op verschillende plaatsen op ’t hoofd om te voelen waar een vibratie optreedt.
6. Als de m goed gezoemd wordt, krijgen we het gevoel dat er niets in de keel gebeurt, maar dat de m in ’t hoofd ontstaat. Dit is de juiste instelling.

Doe nu hetzelfde met de n. Zoem de n op één toon (neem ’n toonhoogte die u gemakkelijk ligt).

Opm.

1. Tongpunt los tegen de boventandboog of boventanden.
2. De kaak even licht laten zakken; er mag geen spanning in de tong optreden. Overigens als bij de m. U ziet hoe gedetailleerd het voor u uiteengezet is. Zo belangrijk is het!

Bij het volgende nummer van Jubilate nemen we dit onderwerp weer op.

Uitbreiding: Ademhaling serie 3

1. Adem in door de neus en houd de adem even vast (niets doen dus). Adem uit op doe op ’n voor u gemakkelijke toonhoogte.
2. Inademen, vasthouden, uitademen: blaas heel fijntjes ’n veertje weg dat door de kamer zweeft. De adem fijn uitspinnen dan wint u aan adembeheersing.
3. Kies enkele oefeningen uit serie 1 en 2 en herhaal deze.

Stemoefening aan de hand van een gegeven melodie

Na strenge winterkou, fikse regenbuien en veel bewolkte dagen koos ik voor u een oude fraaie melodie. Hanteer nog ’n keer de werkwijze op pag. 7 van Jubilate, januari ’85.

Voer de aangegeven werkwijze stipt uit. Sukses met – doe het zelvers – en een flinke dosis ‘Ausdauer’ toegewenst.

Verschenen in Jubilate 18,1 (januari 1985)

Zr. Leonie Schoenmakers

Eerlijk gezegd ben ik wat nieuwsgierig, niet zozeer naar degenen die gestart zijn met oefenen, maar naar het aantal zangers dat dagelijks nog bezig is. Toch ga ik lustig verder, al zou het maar voor ‘één rechtvaardige’ zijn.

Ik zoek even het laatste nummer van ‘Jubilate’ op, want vanaf pag. 22 gaan we samen verder.

Ontspanningsoefeningen.

Die houden we in ere want ze zijn voor een zanger kostbaar. Let wel: we breiden de zaak uit.

• Starten met de oefeningen uit dit artikel.
• De onderkaak als door eigen zwaarte laten vallen (denk dat aan de kin een gewicht hangt).
• ’t Hoofd naar voren laten vallen, de mond valt ontspannen open. (Stel u voor: ’n oud moedertje in haar leunstoel, dat over haar boek, al knikkebollend in slaap gevallen is. Een prachtig beeld van ontspanning.)
• Maak nu deze kaakvaloefeningen voor de spiegel.
• Beweeg de onderkaak slapjes zijw. heen en weer, tanden van elkaar. Dit afwisselen met ’t stilhouden v/d kaak.
• Herhaal de nieuwe serie 5x.

Ademhaling

Hebt u tijdens de ademoefeningen ervaren dat ’t inademen door de neus een groot volume lucht oplevert en tegelijkertijd de buikwand naar voren komt? (dit is een secundaire werking, daarover ‘n volgende keer meer.)

Tip: bij ‘t inademen door de neus is ’t niet voldoende de neusvleugels te verwijden, maar de Iucht wordt door de neus naar binnen gezogen. Als u hierop let, wordt de werking veel intensiever.

• Begin met de ademoefeningen te herhalen. Houding staande, duimen in de oksels van de armen, vingers gestrekt langs de ribben.
• 1. Lucht inzuigen d.d. mond (lippen in oe-stand) uit d.d. neus.
  2. Inademen als bij 1. Uitademen = rustig uitblazen – geronde lippen.
  3. Inademen als bij 1. maar in gedachte ‘te||en’ (aantal optekenen) – uitzuchten.
  4. Inademen d.d. neus. Uitademen fijntjes tegen uw hand blazen, inwendig tellen (aantal optekenen).

U merkt hoe meer u de adem kunt beheersen, des te langer kunt u toe met de adem. Dat is voor een zanger belangrijk!

• Herhaal de nieuwe serie 5x.
  

  Stemoefeningen aan de hand van een gegeven melodie.

Omdat we in het kerkelijk jaar op Kerstmis aanstevenen, koos ik voor u de prachtige vijftiende eeuwse melodie:

Er is een roos ontsprongen, genoteerd in de alla breve maat, waar de halve noot als teleenheid geldt. Ik ga er vanuit dat u de melodie kent.

• De melodie ritmisch zingen op doe. Lippen sterk ronden voor de oe. Let op: d lichtjes aantikken. Z0 ontstaat het legato of gebonden zingen. De ene doe niet loslaten, voordat de volgende begint.
• De melodie resoneren op de verbinding ng. Zing b.v. ’t woord zang, houd de neusklank aan en neurie de hele melodie zo. Nog ’ns maar dan beginnen op bes’
• Leg daarbij 2 vingers losjes tegen de neus en u voelt duidelijk de neusresonans.
• Let op: niet duwen met de adem.
• Alleen dáár ademen in ’t lied waar ’t mag!
• U moet terwijl u bezig bent, steeds met uw oor op uw stemgeluid liggen!
• Fluister nu de tekst van ’t lied in ’t juiste ritme (doe dit voor de spiegel en bekijk uw mondstand).
• Zing nu de melodie op tekst op de juiste toonhoogte.

Hierbij laat ik ’t voor dit keer. Werk ze.

Dit artikel verscheen in Jubilate 17,3 (september 1984)

Zr. Leonie Schoenmakers

Onder dit kopje opent ons tijdschrift Jubilate een nieuwe rubriek. U raadt het al: ’t gaat over stemvorming. Op de kontaktdag 1981 werd er een werkwinkel geopend voor stemvorming, die druk bezocht werd. Lezers van de nieuwe rubriek, die vanaf 1981 de werkwinkel bezochten, zullen hier en daar bekende materie tegen komen. Beschouw het dan als repetitie-materiaal zwart op wit, waar sommigen van u mij om vroegen.

Ik stel me voor dat er twee categorieën van belangstellenden zullen zijn: De ene categorie leest. De andere leest en gaat oefenen. ’t Is vooral voor deze laatste dat ik zal schrijven. Inleidende begrippen en practische oefeningen zullen steeds hand in hand gaan.

Alles wat er gedaan wordt om ’n spreek- of zangstem tot ontwikkeling te brengen en daardoor het uitdrukkingsvermogen te vermeerderen, noemt men stemvorming. De studie van de stemvorming houdt zich bezig met drie elementen:

a. De ademhaling, het motorisch element, waarbij vooral de uitademing de aandacht heeft.
b. Bestudering van de stembandtrillingen, het vibrerend element.
c. De ontwikkeling van de resonans, het meeklinken van de lucht in de verschillende holten.

Als we straks voor ons zelf wat oefeningen gaan doen, laten we dan voorop stellen dat we krampachtigheid moeten uitbannen. Begin daarom elke oefentijd met u te ontspannen, om dit onder het oefenen steeds weer bij te stellen, opdat elke remming of nog zo geringe spierstijfheid uitgeschakeld kan worden.

Ontspanningsoefeningen

Neem een ontspannen houding aan (Eén standbeen, één speelbeen. Kan gewisseld worden.) De elasticiteit van de zanger begint bij de voetzolen!

• De benen om beurten uitschudden (herhalen).
• Leer uw hoofd op de juiste manier te dragen. Stel u voor: het hoofd zou los op de ruggegraat bevestigd zijn, zo los, dat het door de wind heen en weer bewogen wordt. Blijf even met deze bewegingen bezig.
• Let wel: Het hoofd heeft bij het zingen een lichte neiging naar voren, zoals men iemand begint te groeten op straat.

Ademhaling

De ademhaling is een wezenlijke functie van de mens, want ademen is synoniem met ‘leven’. Goed ademen is synoniem met ‘goed zingen’.

Het gaat er nu maar om, de gewone levensadem, die voor uitbreiding vatbaar is, tot een grote ontwikkeling te brengen; want tenslotte is zingen een versterkte, verruimde ademhaling waarvan de uitademing sonoor is.

Belangrijk is, dat we de goede manier te pakken krijgen.

• Adem in door de neus: ‘geur genieten’. Uit op fff… Door deze rustige manier van inademen komt men tot de lage of buikademhaling. Herhaal deze oefening 5 x.
• De buikspieren wat leniger maken door de actie: buikwand in buikwand uit. Herhaal deze oefening en voer het tempo op.
• Koppel nu de adembeweging hieraan vast. inademen (door de neus). Buikwand gaat naar voren. Uitademen (op zzz…). Buikwand in oorspronkelijke stand.

Stemklachten vinden heel dikwijls hun oorzaak in een foutieve of onvoldoende ademfunctie. N.B. Doe alle aangegeven oefeningen minstens éénmaal per dag en probeer het geleerde toe te passen in het dagelijks stemgebruik. Veel sukses.

Goed articuleren: Helder denken en horen, vooral geen bekken trekken!

Als je een baby niet wakker wilt maken zul je zeer zacht en geconcentreerd spreken, zodat je voor die ander toch verstaanbaar bent. Als je verbaasd, blij, verwonderd, opgetogen of boos bent, zal dat de manier van spreken en dus ook de klank beïnvloeden. Denk maar eens hoe blij vrolijk en enthousiast we ‘Hiep, hiep hoera’ voor een jarige zingen. Niemand die zal denken: dit moet ik vooral goed articuleren om verstaanbaar te zijn.Lees verder→

Een bekend fenomeen; een dirigent die zijn handen met de handpalmen naar boven, omhoog beweegt. Het einde van het liedje, gezakt!

Het zuiver zingen kan van verschillende factoren afhangen. Op de eerste plaats het functioneren van de oren. Men kan goed geconcentreerd luisteren naar de toon die klinkt. Nog belangrijker is: wat wil ik laten klinken? Het ‘voorhoren’, het zoeken naar de juiste toon ontstaat in je geest, je innerlijk oor, en daar gaat men nogal eens, zij het onbewust, slordig mee om.Lees verder→

Bij het horen van het begrip stemvorming denken we – begrijpelijk – aan zaken als ontspanning bij het zingen, een goede houding, goed ademen, een actieve dictie, aan zuiverheid, een goede resonans, aan een correcte klinkervorming, aan uitbreiding van de omvang en aan wat al niet meer.

Ditmaal andere zaken die voor zangers en/of voor dirigenten belangrijk zijn en waartegen nogal eens gezondigd wordt! Graag wil ik dat doen door enkele dingen te noemen die respectievelijk de stem van kinderen en jongeren, de stem van volwassenen en de stem van oudere volwassenen betreft.Lees verder→

Het kan voorkomen dat een (koor)zanger(es), bijvoorbeeld van een dirigent of van iemand anders in haar/zijn omgeving te horen krijgt dat haar/zijn stem zo schel, donker, hees, nasaal, etc., kortom, onaangenaam klinkt. Niet dat men zich veel moet aantrekken van een enkele opmerking, maar als van verschillende kanten (en goedbedoeld!) u zulke dingen ter ore komen, dan zal er best een kern van waarheid in de opmerkingen aanwezig zijn. Een schelle, een te donkere, een hese of een te nasale stem valt namelijk in het totaal van de koorklank onaangenaam op en laat zich moeilijk mengen in de klank van uw stemgroep.

Lees verder→

Het is verheugend dat aandacht voor onze kinderkoren, een speerpunt in het beleid van de NSGV, afgelopen jaren bijzonder is gegroeid. Kinderkoren dragen bij tot het vitaal houden van onze geloofsgemeenschappen en ze vormen een voedingsbodem voor een gezonde opbouw in het korenbestand in de toekomst en dat is zeer belangrijk voor de continuering van een goede muzikale invulling van de liturgie.Lees verder→