In ecclesiis benedicite Deo (2)

Over acclamaties

In de voorgaande aflevering hebben we de Opening van de Eucharistie met Gregoriaanse gezangen bezien, en wat daarbij aan acclamaties aan de orde kan komen. We stellen ons voor, dat er een kruisteken is gemaakt en een groet is gezongen en op beide een antwoord is gegeven. De kop is er dus af. Wat staat ons nu te doen?Lees verder

Na de intredezang

De dienst is begonnen. Het openingslied is gezongen. Het was een Gregoriaanse lntroitus, of een gewoon (!) lied, of een intredezang uit b.v. ‘Wisselende Gezangen’. Na het Openingswoord komt nu de ritus van vergeving. Wat zingen we daarbij? Twee manieren Zoals elders in dit nummer door Cees Janssens wordt uiteengezet zijn er twee manieren. In beide manieren komt het Kyrie of Heer ontferm U aan bod. Alleen, op een wat andere wijze.Lees verder

Een goed begin… Nogmaals aandacht voor de openingsritus

Het openingsritueel van de zondagse eucharistieviering komen we bijna nooit in zijn volledige vorm tegen. Praktisch altijd wordt er met de snoeischaar gewerkt. Het resultaat kan heel verrassend zijn en een openingsritus opleveren die precies doet wat hij doen moet: de gelovigen oriënteren op elkaar en op de komende viering.

Snoeien is echter een kunst die niet iedereen verstaat. Wie ondeskundig te werk gaat zal de gevolgen daarvan ondervinden.Lees verder

Een goed begin… De openingsritus van de zondagse eucharistie

Sinds de liturgische vernieuwingen van het Tweede Vaticaans Concilie zijn wij er mee vertrouwd geraakt in de misviering twee grote delen te onderscheiden: de dienst van het woord en de dienst van de eucharistie. Dit tweeledige geheel wordt omgeven door enkele riten die het begin en het einde van de dienst markeren: de openingsritus en de slotritus. Over deze openingsritus hier een enkel woord.Lees verder

Kyrie

Het Kyrie kennen we in zijn meest bekende vorm als een reeks van negen aanroepingen. Het is het enige Griekse element binnen onze liturgie. De korte tekst suggereert dat het hier eerst om een smeekbede gaat. Toch is dat maar ten dele waar. In het Kyrie belijden wij Jezus als onze Kurios (= Heer) en brengen wij Hem onze hulde.

De lofprijzing loopt uit op een bede om erbarmen: eleison (= ontferm U over ons). In het verleden heeft men vaak gedacht dat het een aanroeping was tot de Drie-eenheid. Dat op een gegeven moment in de geschiedenis de tweede reeks aanroepingen door Christe vervangen werd zal daar zeker schuld aan hebben. Men beschouwde de eerste reeks aanroepingen tot de Vader, de tweede tot de Zoon en de derde tot de heilige Geest. Dit doet toch onrecht aan de oorspronkelijke taak van het Kyrie.

Vanaf de vijfde eeuw doet het Kyrie als importrite uit het Oosten zijn intrede in onze liturgie. In de liturgie van het Oosten was het gebruikelijk om na de lezingen een litanie te plaatsen. De diaken droeg daarvoor gebedsintenties aan, de gelovigen stemden in met de acclamatie Kyrie eleison. De voorganger besloot met een kort gebed.

Ook binnen onze liturgie krijgt het Kyrie aanvankelijk dezelfde plaats als in de Oosterse liturgie. Al spoedig wordt ze naar het begin van de viering verschoven. Op het einde van de zesde eeuw ontstaat de gewoonte om de gebedsintenties te laten vervallen, zodat alleen de acclamatie Kyrie eleison overblijft. Men gaat de acclamatie dan driemaal zingen, want drie is een heilig getal. Van lieverlee wordt het Kyrie steeds meer een aangelegenheid voor de schola. De melodiën worden steeds rijker. Vergelijk daarvoor maar eens Kyrie XVIII en Kyrie IV.

Kyrie 1

Kyrie XVIII

Kyrie2

Kyrie IV

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

In de Middeleeuwen gaat men ertoe over om de tekst van het Kyrie uit te breiden door middel van het invoeren van zogenaamde tropen. Elke aanroeping krijgt dan een zin toebedacht, die het mogelijk maakt, om op elke noot van de melodie een lettergreep te zingen. De titels boven vele Kyrie’s in het Graduale Romanum zijn van dit verschijnsel uit de Middeleeuwen nog stille getuigen. Na het Concilie van Trente werden de tropen afgeschaft.

In het voorbeeld hieronder het Kyrie, fons bonitatis, Kyrie II.

Kyrie3

Ook bij de liturgievernieuwing van Vaticanum II is de plaats van het Kyrie opnieuw een punt van discussie. Van Franse zijde stelde men voor om het Kyrie uit de openingsritus te verwijderen en op te nemen als acclamatie in de voorbede.

Voornamelijk de Duitstalige landen wilden het Kyrie in de openingsritus behouden als een hulde aan Christus, in wiens naam we samenkomen. Wat uiteindelijk de uitkomst na vele discussies is geworden lezen we in de Inleiding op het Altaarmissaal:

Na de schuldbelijdenis volgt het Heer ontferm U over ons, tenzij deze aanroeping al deel uitmaakte van de voorafgaande schuldbelijdenis. Daar dit gezang een acclamatie is van de gelovigen die zich tot God wenden en zijn barmhartigheid afsmeken, wordt het gewoonlijk door allen gezongen: afwisselend door koor of voorzanger en volk. Iedere acclamatie wordt gewoonlijk eenmaal herhaald, maar dit sluit niet uit dat men ze kan herhalen, als de aard van de taal of van de muzikale compositie dit vereisen; ook kan men een korte tekst (een trope) inlassen. Als het Heer ontferm U over ons niet gezongen wordt, wordt het gezegd.

Samenvattend komen we dan op die manieren, waarop – volgens de officiële voorschriften – het Kyrie in de liturgie kan functioneren.

a. het Kyrie in de boete-akt

Het gaat hier dus om een combinatie van schuldbelijdenis en Kyrie. Het zijn een drietal aanroepingen, waartussen – op de manier van de middeleeuwse trope – een korte tekst is toegevoegd. Zij duiden op Jezus’ heilsactiviteit en zorg voor de zondaars. Een voorbeeld hiervan is het Heer ontferm U uit de Willibrordusmis van Bernard Bartelink.

b. het Kyrie als zelfstandig gezang na de boete-akt

Hierbij moeten we de nodige zorg besteden aan het oorspronkelijke karakter van het Kyrie: de liturgische acclamatie. Om dit acclamatie-karakter nog te onderstrepen, verdient het aanbeveling om elke aanroeping slechts tweemaal te zingen: eenmaal voorgezongen door de cantor of koor en vervolgens door allen herhaald.

Bron: Koorkring Zeeuws-Vlaanderen