Muziek en zang bij de toediening van het doopsel

In tijdschriften en boeken over liturgie en liturgische muziek besteden musici en liturgisten veel aandacht aan de muzikale vormgeving van eucharistievieringen, in mindere mate over die van woord- en gebedsvieringen en de getijden, maar nog minder over muziek en zang in liturgische vieringen waarbij buiten een eucharistieviering een sacrament wordt toegediend.

Adriaan van Roode

Te denken valt aan het doopsel van kinderen en aan een gemeenschappelijke ziekenzalving. In dit artikel wil ik een aanzet geven voor een verantwoorde muzikale vormgeving van een doopviering.

Zo’n doopviering dienst bij voorkeur op een zondag plaats te vinden, omdat de Kerk iedere zondag het paasmysterie gedenkt, waarmee het sacrament van de doop onverbrekelijk is verbonden.

Bij een doopviering horen muziek en zang

(Te) veel doopvieringen vinden plaats zonder enige levende muziek of zang. De ‘viering’ blijft dan beperkt tot een te verbale aangelegenheid, terwijl het opnemen van een kind in de christelijke gemeenschap door de genade van God toch reden zou moeten zijn voor een wat meeromvattende vormgeving. Veel van wat daarbij door woord en teken wordt aangeduid, kan niet rationeel gevat worden in een betoog. Waar woorden tekort schieten, komt de muziek ons te hulp om uitdrukking te geven aan wat eigenlijk onzegbaar is.

Het doopsel is geen privézaak: het kind treedt toe tot de geloofsgemeenschap, alle reden dus om zo veel mogelijk mensen van die geloofsgemeenschap bij de viering aanwezig te laten zijn. Muziek en zang kunnen een belangrijke rol spelen bij het scheppen van een band tussen die verschillende mensen, zodat zij zich al vanaf het begin van de viering ook werkelijk een gemeenschap voelen.

Er is nog een derde reden om altijd muziek en zang te integreren in een doopviering. Bij de wijding van het doopwater tijdens de Paaswake wordt de doop vergeleken met de doortocht van het volk van Israël door de Rode Zee, waardoor het bevrijd werd uit de Egyptische slavernij. Welnu, het eerste lied dat in de Bijbel wordt vermeld, werd gezongen bij die gebeurtenis (Ex. 15, 1–18), waarbij bovendien een muzikale begeleiding niet ontbrak (Ex. 15, 20–21).

De doopritus

In het Klein Rituale, een uitgave van de Nationale Raad voor Liturgie (NRL), staat de te volgen ritus duidelijk en uitgebreid beschreven. Opvallend is dat het Klein Rituale veel suggesties biedt voor een levendige viering, waarbij alle gelegenheid is voor een werkelijk actieve deelname van allen die bij de viering betrokken zijn.

Dat gebeurt door gebruik te maken van beweging: een intocht naar de doopkapel, de liturgie van het Woord kan op een andere plaats worden gehouden, de ceremonies rond de doop geschieden weer bij de doopkapel, voor de slotriten kunnen allen in processie naar het altaar gaan, eventueel volgt een toewijding aan Maria (in de Mariakapel), waarna de wegzending plaatsvindt.

Voorts zijn in het Klein Rituale diverse dialogen, acclamaties en een litanie opgenomen, waardoor allen de gelegenheid krijgen actief mee te doen met gebeden, blijk te geven van hun instemming en te getuigen van hun geloof.

Vervolgens zorgt een veelheid van zinvolle tekenen en symbolen ervoor dat de aandacht wordt vastgehouden.

Tenslotte geeft het Klein Rituale op vele plaatsen in de doopviering aan dat daar een passend lied gezongen kan worden.

Welke liederen?

Slechts op twee plaatsen in de doopritus doet het Klein Rituale een voorstel voor een bepaald lied:
tijdens de processie van de doopkapel naar het altaar (‘Gij die met Christus gedoopt zijt, wilt u met Christus bekleden’) en na de wegzending (Lofzang van Maria). Voor de overige liederen zullen we dus zelf een keuze moeten maken. Dat kan aan de hand van de thematische registers die in vele liederenbundels voorkomen. Een goede selectie uit verschillende bundels vindt u bij de liedsuggesties in Liturgische Documentatie 6 (pag. 56), een uitgave van de NRL. Uiteraard kunt u ook bekende programma’s als Donek raadplegen.

Op enkele plaatsen stelt het Klein Rituale voor een psalm te kiezen, bijvoorbeeld bij de intrede van de voorganger. Vanouds worden psalmen gebruikt als begeleidingszang bij processies, alle reden om dus ook hier een psalm te kiezen, bijvoorbeeld psalm 100, waarvoor refrein en verzen gebruikt kunnen worden van GVL 100-II: Treedt aan, zegent de Heer.

De aanwezigen kunnen deelnemen aan het gebed van de gelovigen, bij de aanroeping van de heiligen en aan het gebed over het al gezegende doopwater door het uitspreken van acclamaties. In de regel leidt dit tot een weinig opwekkend vreugdeloos gemompel. Een veel positiever effect kunnen we bereiken door iedereen de acclamaties en de antwoorden van de litanie te laten zingen.

dopen_muziekvoorbeeld1

Bij een doopviering zijn vrijwel altijd ook kinderen aanwezig. In de doopviering zelf kan de voorganger op diverse plaatsen gelegenheid scheppen om de aanwezige kinderen er actief bij te betrekken.

Ook bij de liedkeuze moeten we rekening houden met de aanwezige kinderen. In bovengenoemde selectie in Liturgische Documentatie 6 vinden we verscheidene liederen die (mede) geschreven zijn voor kinderen. In het Dienstboek, deel II, pag. 176, staat een eenvoudige geloofsbelijdenis, die goed door en voor kinderen gezongen kan worden na de geloofsbelijdenis door ouders, peter en meter. Het eerste couplet hiervan:

dopen_muziekvoorbeeld2

Voor de Lofzang van Maria staan verschillende mogelijkheden in Liturgische Documentatie 6, waaronder een tweetal uit het Getijdenboekje voor kinderen. Eén daarvan (pag. 46) biedt zelfs de mogelijkheid voor een kinderkoor om het refrein als canon te zingen:

dopen_muziekvoorbeeld3

Wie verzorgt muziek en zang?

Een goede organist (of pianist) is eigenlijk onmisbaar. Al vóór de viering kan hij of zij ervoor zorgen dat de binnenkomende mensen meteen in de juiste stemming komen en zich ervan bewust worden waarvoor zij hier samenkomen. Verder zou een goed geleid kinderkoor ideaal zijn. Helaas beschikt niet iedere parochie of geloofsgemeenschap over zo’n kinderkoor. Als er geen kinderkoor is, kan een cantor nuttige diensten bewijzen.

Met inschakeling van betrekkelijk weinig mensen kan een muzikaal goed verzorgde doopviering worden gerealiseerd, die bij de deelnemers aan de viering een positieve indruk zal achterlaten.

Getagd .