Dit paaslied uit Gezangen voor Liturgie nr. 506 is ook bekend onder de titel ‘Heerlijk verschenen is de dag’. Bij veel organisten zal nu een licht opgaan; ken ik dit niet als ‘Erschienen ist der herrliche Tag’? Inderdaad, de melodie schept de mogelijkheid liedbegeleiding en zelfstandig orgelspel nog meer als een eenheid te beschouwen. Ik kom daar straks op terug.
Jubilate, 23, 1 (januari 1990)
Flip Veldmans
De orgelbegeleiding kunt u vinden in het Liedboek voor de Kerken (groene uitgave) onder nr. 209. Let op de foute noten in maat 3, bij ‘zijn’ moet in de sopraan en alt respectievelijk een g en een e gespeeld worden. Vergelijk maar met de identieke zetting onder nr. 200. Deze prachtige zetting van Gotthard Erythräus uit 1608 kan ook door het koor meerstemmig worden uitgevoerd:
Opvallend is het veelvuldig gebruik van grondakkoorden (Zie voor omschrijving van dit begrip: Jubilate september 1988). Iedere zin eindigt steeds met een majeur-akkoord behalve de derde regel. Deze manier van harmoniseren houdt verband met het gebruik van de stemming in die tijd waarbij een aantal grote tertsen rein gestemd waren en daardoor rust en karakter gaven aan de klank. De majeur-akkoorden sluiten dus een zin af. Tekstueel horen de derde en vierde regel bij elkaar, de harmonisatie houdt hier duidelijk rekening mee. Ook de toonsoort d- dorisch is niet willekeurig gekozen. U zou deze begeleiding eens moeten spelen op een orgel in oude stemming (bijvoorbeeld te Schijf) om te ervaren hoe dit eigenlijk zou moeten klinken!
Soms komt deze melodie voor met enkele afwijkende noten, zie bijvoorbeeld het Bavoliedboek (nr. 194) de Heeswijkboekjes of Zang en Tegenzang van Annie Bank. U kunt gerust bovenstaande zetting hiervoor gebruiken als u de melodie maar aanpast. Dus bijvoorbeeld de achtste noot op het woord ‘vrolijk’ beschouwen als doorgangsnoot tussen de c en de a. Ook bij ‘in de tuin’ komt een afwijking voor. lang niet zo kernachtig als de authentieke versie in GvL en het Liedboek.
Speel ook eens de zetting uit de bruine uitgave van het Liedboek gemaakt door Nico Verrips. Mijns inzien is deze harmonisatie minder geschikt als volkszangbegeleiding, maar kan uitsluitend funktioneren als koorbegeleiding. Het voorspel hiervan is de moeite waard:
De melodie kan ook in canon-vorm worden gezongen, zie bijvoorbeeld de tweestemmige zetting voor ongelijke stemmen in Zang en Tegenzang onder nr. 163 van Kees Bornewasser. De organist kan zo’n zetting ook als voorspel of tussenspel op twee klavieren spelen:
Ook het tussenspel in Zang en Tegenzang nr. 161 eveneens van Kees Bornewasser kan goed funktioneren:
Zoals ik reeds in de inleiding zei hebben vele Duitse componisten over dezelfde melodie ‘Erschienen ist der herrliche Tag’ koraalvoorspelen gecomponeerd. Hierbij enkele namen en uitgaven: J.G. Walther, Seasonal Chorale Preludes for manuals only book II, Oxford University Press; idem in 80 Choral Preludes, Peters 4448;
G.P. Telemann, Orgelwerke band I, nr. 15 + 16 Bärenreiter 3581;
H. v. Herzogenberg, Seasonal Chorale Preludes with pedals book II, Oxford University Press;
J.G. Walther, idem;
J.S. Bach, Orgelbüchlein nr. 31, Bärenreiter 145; idem in band V nr. 15, Peters 244