Inleiding gehouden door Gerard Broekhuijsen, op de Kontaktdag 6 maart 1993 te Roosendaal
Inleiding
Het gaat vandaag over zingen in woord- en gebedsdiensten. De ervaringen van u allen op dit terrein zullen heel verschillend zijn. Wellicht zijn er koorzangers bij die hun hele leven nooit in andere situaties hebben gezongen dan in eucharistievieringen.
Jubilate 26, 2 (mei 1993)
Gerard Broekhuijsen
Maar er zijn ook leden van kloostergemeenschappen aanwezig die vaker het getijdengebed zingen in de kapel dan dat zij zingen bij de eucharistie. Er zijn koren die al gewend zijn om ook andere vieringen dan de eucharistie mee te maken. Zij komen uit parochies waar niet meer altijd op zaterdagavond of zondag een mis is.
Het ziet er naar uit dat het aantal van deze parochies in de toekomst zal toenemen en dat er dus ook meer koren zullen worden geconfronteerd met een verbreding van hun taak. Het is dus goed om met elkaar te kijken wat dat voor de praktijk van een koor voor gevolgen heeft.
Koorzangers houden niet van lange verhalen. Zij luisteren liever naar muziekvoorbeelden dan naar beschouwingen. Daarom is er een grote rol toebedeeld aan de koorgroep o.l.v. Jozef Dekkers. Niet alleen om naar te luisteren overigens. De koorgroep fungeert als een aanjager voor ons allemaal, zodat we samen kunnen zingen zoals het behoort.
Samenkomen
Voor het voortbestaan van een plaatselijke geloofsgemeenschap is het belangrijk dat men blijft samenkomen.
Of negatief gezegd: een parochie die voor de liturgische vieringen en voor de bijeenkomsten op diakonaal en katechetisch vlak op anderen is aangewezen, zal na enige tijd verdwijnen. De kerk ter plaatse kan nooit alleen maar een administratieve aangelegenheid zijn waar geen levend gebeuren meer aan beantwoordt.
Het pastorale beleid is erop gericht dat zo lang mogelijk op zondag of zaterdagavond de eucharistie kan worden gevierd. Dat beantwoordt namelijk het duidelijkst aan de opdracht om de levende Heer Jezus Christus te gedenken en zijn paasmysterie te vieren. Mocht op een bepaald moment het vieren van de eucharistie niet mogelijk zijn dan wil dat nog niet zeggen dat we dan maar thuis moeten blijven. Andere vormen van liturgische samenkomsten kunnen dan in plaats van de eucharistie komen, zodat we de gedachtenis van de Heer levend houden in de gemeenschap door te luisteren naar zijn woord.
Daarnaast zijn er een aantal situaties waarbij een woord- en gebedsdienst niet zal plaatsvinden omdat er helaas geen eucharistie kan worden gevierd, maar omdat zo’n woord- of gebedsdienst beter beantwoordt aan de omstandigheden van dat moment. Zo is het een uitstekende gewoonte om het begin en het einde van de dag te heiligen met gebed. Daarvoor is een morgen- of avondgebed zinvoller dan een eucharistieviering. De avondwake voorafgaande aan de uitvaart is een betere vorm dan de avondmis. De bijzondere vieringen op weekdagen in de Veertigdagentijd ter voorbereiding op Pasen hebben vaak een andere vorm dan de gewone mis op een weekdag.
Bij deze liturgische vormen moet onmiddellijk worden opgemerkt dat ze zinvol blijven, ook als er een priester aanwezig is. De aanwezigheid van een priester wil niet zeggen dat er dan in elk geval eucharistie moet worden gevierd. Het enige dat je kunt zeggen dat de aanwezigheid van een priester op zaterdagavond of zondag de gelegenheid biedt om de eucharistie te vieren en dat er dan geen woord- en gebedsdienst in de plaats van de eucharistie komt. Zelfs niet om te oefenen… Het is beter om daar andere gelegenheden voor te zoeken. Of te kiezen voor een tijdstip dat er werkelijk geen priester is.
Onbekend
Voor veel mensen is het wennen. Woord- en gebedsdiensten zijn niet met gejuich ontvangen. Ook al herinnerden de ouderen zich rozenkransgebed, lof, aanbidding enzovoort. De laatste vijfentwintig jaar heeft alle nadruk gelegen op de eucharistieviering. Je kunt dat bijvoorbeeld afleiden uit de inhoud van veel zangbundels. Er staan psalmen in, maar de keuze en de vorm is vaak toegespitst op de antwoordpsalm van de eucharistieviering. Er staan gezangen in die bijna allemaal verwijzen naar de eucharistie. Verder geven ze vaak de orde van dienst van de eucharistieviering met de gebeden die daarin een vaste plaats hebben. Je zult tevergeefs zoeken naar psalmen die op een meditatieve wijze, over en weer gezongen kunnen worden of naar een lied in de morgen of avond.
De kerk mag dan in de officiële documenten belijden dat de Heer aanwezig is in de samengekomen gemeenschap en in het Woord van de Schrift, dat wil nog niet zeggen dat alle gelovigen dat werkelijk zo beleven. De vraag is dringend om dan toch tenminste te communie te mogen gaan. De aanwezigheid van de Heer in het teken van het eucharistisch brood wordt sterker ervaren dan in woord en samenkomst. Misschien komt dat omdat er veel langer en nadrukkelijker op gewezen is.
Koor
Het koor beschouw ik in een parochie als een soort liturgische werkgroep. Het heeft een liturgische taak. Vaak komt het koor elke week bij elkaar om te repeteren. Als je dat vergelijkt met avonden van werkgroepen, dan is dat een intensief programma. Nu is het zo dat koren niet alleen zingen, maar er wordt ook gepraat. Er is volop meningsvorming over allerlei zaken die de parochie betreffen, ook over de liturgie worden denkbeelden uitgewisseld.
De invloed van een koor in een parochie moet je niet onderschatten.
Ontwikkelingen in de liturgie waar het koor achter staat, hebben heel wat meer levenskansen dan ontwikkelingen waartegen het koor in verzet komt. Iedereen kent daar wel voorbeelden van. De negatieve verhalen over conflicten die de pan uitrezen zijn spannender dan de voorbeelden van koren die een gunstige invloed hadden op de nieuwe ontwikkelingen.
Er wordt van het koor het een en ander gevraagd. Wat ik daar straks van de zangbundels zei, geldt in het algemeen van het repertoire van het koor. Het is al jarenlang bijna uitsluitend op eucharistievieringen gericht.
Sommige gezangen passen niet in woord- en gebedsdiensten. Het Lam Gods bijvoorbeeld wordt gezongen bij het breken van het brood. Maar bij een communiedienst wordt het reeds gebroken brood gedeeld. Dus daar hoort het niet in. Het driemaal heilig is de acclamatie na de prefatie. Maar in een woord- en gebedsdienst is er geen eucharistisch gebed en dus ook geen prefatie.
Dat betekent niet dat het koor voor een ondankbare taak staat. Een liturgisch geëngageerd koor wordt zelfs aangetrokken door de taak om van een woord- en gebedsdienst een uitstekende viering te maken. Het is een uitdaging om te werken aan zo’n nieuwe vorm. Kunnen we erin slagen om het idee weg te nemen dat het hier gaat om een noodoplossing? En kunnen we er kwalitatief een liturgische gebeurtenis van maken die ook mensen met tegenzin over de drempel trekt? Een koor kan naast de enthousiaste werkgroep en naast de vrijwilliggers die leiding geven aan dergelijke vieringen een belangrijke factor zijn voor het slagen ervan.
Werkgroep en koor
In de dagelijkse praktijk heb ik vaker te maken met de liturgische werkgroepen die zich bekwamen op het gebied van woord- en gebedsdiensten dan met de koren. In sommige gevallen doen er mensen van het koor mee in de werkgroep en dat heeft zo zijn voordelen. Als dat niet het geval is probeer ik de werkgroep wat gevoelig te maken voor de situatie van een koor.
Het valt mij op dat er nogal eens huiver bestaat voor de houding van het koor. Men is soms bang om de medewerking van het koor te vragen voor de woord- en gebedsdienst. De veronderstelling leeft dat men daar niet positief tegenover staat. Ook al heeft men helemaal geen aanwijzingen hoe het koor zal reageren, ook ai is het in een parochie nog helemaal niet aan de orde geweest, men denkt dat het koor wel tegen zal zijn. De enige verklaring die ik daarvoor kan bedenken is dat men waarschijnlijk huiverig is voor de reacties van de parochie in het algemeen. Maar de parochianen komen verder niet zo vaak bij elkaar.
Het koor wel, en zoals gezegd er wordt niet alleen gezongen maar ook gepraat.
Jaren geleden al werd regelmatig aan jongerenkoren voorgesteld om eens in andere vieringen te zingen dan in de eucharistie. Dan zou men veel vrijer kunnen omspringen met liturgische vormen en de keuze van teksten. Dat riep ook weerstanden op, maar uit een heel andere hoek. Het jongerenkoor wilde de centrale plaats in het leven van de parochie, de eucharistieviering van zaterdagavond of zondag, niet verspelen.
De werkgroep zal moeten leren om rekening te houden met de mogelijkheden van een koor. Je kunt niet met een verlanglijstje met gezangen aankomen als er niet enkele repetities zijn om de zaken in te studeren of op te frissen. Verder wil een koor best dienstbaar zijn aan de volkszang, maar het moet ook de kans krijgen om echte koormuziek te zingen. Gelukkig verschijnen met de regelmaat van de klok composities die tegelijk recht doen aan koor en volkszang.